ابوالطیب احمد بن حسین جعفی کندیابوالطیب احمد بن حسین بن حسن بن عبدالصمد جُعفی کندی، معروف به مُتَنَبّی، از شاعران بزرگ عرب در همه دوران‌ها و از مفاخر شعر و ادب عربی، به شمار می‌آید؛ وی دارای شخصیتی جنجالی است و درباره وی، آرای متضاد فراوانی وجود دارد، ولی در تاریخ ادبیات عرب، آنچنان از اهمیت برخوردار است که ادیبان و نویسندگان عرب، از گذشته تاکنون، شرح‌های فراوانی بر دیوان وی و کتاب‌های فراوانی نیز درباره شخصیت و اشعار او، نوشته‌اند. ۱ - معرفی اجمالیابوالطیب احمد بن حسین بن حسن بن عبدالصمد جُعفی کندی، معروف به «مُتَنَبّی»، از شاعران بزرگ عرب در همه دوران‌ها و از مفاخر شعر و ادب عربی، به شمار می‌آید. سال‌های نوجوانی را در شام گذراند و در آنجا به فراگیری علم و ادب عربی پرداخت. سرودن شعر را از سن پایینی آغاز کرد و بر شاعران زمان خود، برتری یافت. ۲ - تاریخ ولادتمتنبی شاعر در سال ۳۰۳ ه. ق، در کوفه به دنیا آمد. ۳ - سفرهامتنبی نزد سیف‌الدوله حمدانی در حلب رفت و قصایدی در مدح او سرود. سال ورود وی به دربار سیف‌الدوله، ۳۳۷ ه. ق، بود. او در حلب، مورد توجه و اکرام سیف‌الدوله قرار گرفت و از ملازمان و نزدیکانش گردید، اما پس از چند سال، به علت اختلافی که با «ابن‌خالویه» در دربار سیف‌الدوله پیدا کرد، از حلب خارج شد، سپس به مصر رفت و «کافور اخشیدی» را مدح گفت. سال ورود او به مصر، ۳۴۶ ه. ق، بود و مدتی نیز آنجا ماند، اما به علت اختلافی که با کافور پیدا کرد، از مصر فرار کرد. سپس به بغداد رفت و چندی در آنجا اقامت نمود و با اهل ادب، همنشینی ورزید. متنبّی در کوفه، نزد «ابن‌عمید» رسید و اشعاری در مدح وی، سرود. گفته‌اند ابن‌عمید، سی هزار دینار به وی عطا کرد و به او پیشنهاد کرد که نزد عضدالدوله دیلمی رود، [۹]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۷۱، ص۸۲.
او نیز مدتی به شیراز رفت و عضدالدوله دیلمی را مدح گفت و مورد تکریم وی قرار گرفت و سپس به عراق بازگشت، اما در مسیر بازگشت، «فاتک بن ابی‌جهل اسدی» با گروه خود، به متنبی و همراهانش حمله‌ور شدند و او را به همراه فرزندش، «مُحسّد» و غلامش، «مُفلح»، در محلی به نام «صافیه» نزدیک نعمانیه و به قول دیگری، نزدیک «دیر العاقول» در فاصله حدود دو میل از غرب بغداد، به قتل رساندند.۴ - تاریخ وفاتسال قتل متنبی شاعر، سال ۳۵۴ ه. ق، بود. [۱۰]
ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ص۸۴.
۵ - شخصیت جنجالیمتنبّی با وجود جایگاه ویژه و بسیار بلندش در تاریخ شعر و ادب عربی، شخصیتی جنجالی است و درباره وی، آرای متضاد فراوانی وجود دارد، درباره علت شهرت وی به «متنبّی»، گفته شده است که او گاهی ادعا می‌کرد که از سادات علوی است، گاهی نیز ادعای نبوت می‌کرد و حتی سوره یا سوره‌هایی نیز شبیه سوره‌های قرآن، به وی نسبت داده‌اند. نقل شده است که حتی یک بار به سبب ادعای نبوت وی، «لؤلؤ» امیر حمص، از سوی اخشیدیان، او را دستگیر نمود و مدت طولانی، زندانی کرد و پس از اینکه متنبی، به باطل بودن ادعای خود و بازگشت به اسلام، گواهی داد، از زندان آزاد شد. با این حال، خطیب بغدادی نقل کرده است که او در جایی، چنین ادعاهایی را نفی کرده است و آن را تهمتی از سوی بدخواهانش، دانسته بود، همچنین در جای دیگری، ادعای نبوت خود را مربوط به دوره جوانی، بیان کرده بود. [۱۳]
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ص۱۶۸.
۶ - شرح‌ها بر دیوان متنبیاهمیت متنبی در تاریخ ادبیات عرب، آنچنان است که ادیبان و نویسندگان عرب، از گذشته تاکنون، شرح‌های فراوانی بر دیوان وی و کتاب‌های فراوانی نیز درباره شخصیت و اشعار او، نوشته‌اند که از آن جمله، می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد: ۱. الوساطة بین المتنبی وخصومه، تالیف جرجانی. ۲. الرسالة الموضحة فی سرقات ابی الطیب وساقط شعره، تالیف حاتمی. ۳. الصبح المنبی عن حیثیة المتنبی، تالیف بدیعی. ۴. الکشف عن مساوی شعر المتنبی، تالیف صاحب بن عباد. ۵. ابوالطیب المتنبی وما له وما علیه، تالیف ثعالبی. ۶. الانتصار المنبی عن فضل المتنبی، تالیف متیم افریقی. ۷. ذکری ابی الطیب بعد الف عام، تالیف عبدالوهاب عزام. ۸. المتنبی، تالیف شفیق جبری. ۹. مع المتنبی، تالیف طه حسین. ۱۰. فلسفة المتنبی من شعره، تالیف محمدمهدی علام. ۱۱. ابوالطیب المتنبی، تالیف محمد کمال حلمی و چند کتاب دیگر به همین نام، تالیف فؤاد البستانی و محمود محمد شاکر و زکی المحاسنی. ۷ - مزارآرامگاه متنبی شاعر، وسط میدانی در شهر نعمانیه از توابع استان واسط عراق قرار دارد، از دیرباز تاکنون، نعمانیه از شهرهای شیعه‌نشین عراق، به شمار می‌آید که در فاصله حدود ۱۴۰ کیلومتری جنوب شرقی بغداد و کنار رود دجله قرار دارد. ۸ - پانویس
۹ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، مقاله «مزار متنبی شاعر»، ج۲، ص۴۱۰. |